Życie i działalność Ignacego Solarza
Ignacy Solarz, s. Wojciecha, urodzony 28
grudnia 1891 roku we wsi Ołpiny, byłym powiecie jasielskim, w
rodzinie małorolnego gospodarza, ukończył gimnazjum w Jaśle, a w
1921 roku uzyskał tytuł inżyniera rolnika na Uniwersytecie
Jagiellońskim w Krakowie.
W czasie I wojny światowej został powołany do armii
austriackiej. Poważna kontuzja na froncie spowodowała powrót w
rodzinne strony. Pracował w Małopolskim Towarzystwie Rolniczym.
Odbył dłuższą praktykę w Danii, skąd przywiózł idee
Uniwersytetów Ludowych. Poznał tam znakomitych teoretyków i
praktyków, wielkie indywidualności Uniwersytetów Ludowych.
W Polsce w okresie międzywojennym Ignacy Solarz, człowiek o
wielkich przymiotach duszy i nieprzeciętnym talencie
pedagogicznym, wzbogacił formy Uniwersytetów Ludowych i nadał im
oryginalny kształt, odpowiadający potrzebom i dążeniom wsi
polskiej.
W 1924 roku przyjmuje propozycję Zarządu Związku Polskiego
Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, organizując i obejmując
stanowisko kierownika Uniwersytetu Ludowego w Szycach. Dzięki
wynikom pracy wychowawczej staje się coraz bardziej słynny i
znany. Pisze o nim współczesna prasa, odwiedzają go różne
wybitne osobistości, działacze, pisarze, politycy. Na początku
swej pracy Ignacy Solarz niepokoił się o rezultaty WUL, ale
później w praktycznym działaniu niepokoje te znikły. Poszukiwał
kształtu działania Uniwersytetów Ludowych, łącząc te działania z
działalnością ruchu „Vici”, kulturą chłopską, obyczajami oraz
podstawową komórką - rodziną. Przestrzegał, aby w formach
wychowania młodzieży nie było zadanej tresury, nic przepisowego,
kontrowersyjnego, sztucznego, aby dominowała swoboda, prostota,
a przede wszystkim ufność do człowieka, gdyż to podnosi jego
wartość moralną i daje wiarę we własne siły. Wymagał od
wychowawców, aby ich wewnętrzna wartość duchowa, także i poza
uniwersytetem, odpowiadała głoszonym zasadom – zgodność słów z
codzienną praktyka życiową.
Następna zasada, to sposób przekazywania problemów, kunszt
gorącego żywego słowa powodującego wzruszenie serca. Solarz tę
zasadę umiał po mistrzowsku wykonywać łącząc ją z głęboką
treścią ideowo – wychowawczą, sugestywnym i ujmującym słuchaczy
sposobem mówienia. Nieodłącznym towarzyszem w pracy była jego
żona, Zofia Solarz, która prowadziła zajęcia artystyczne ze
słuchaczami, uczyła ich śpiewu, tańca, tworzyła teatr ludowy.
Ignacy Solarz poprzez Uniwersytety Ludowe chciał uczynić z
chłopa człowieka samodzielnej myśli, pragnąc, by chłop pozbył
się duszy pańszczyźnianej, a obudził w sobie godność, równość
społeczną, świadomość swych wartości chłopskich i zadań, aby
Polskę „odświeżyć” wnikaniem we wszystkie dziedziny życia i
kultury. Stąd też rozpętano burzę przeciwko Solarzowi i UL.
Spowodowało to zamkniecie Uniwersytetu Ludowego w Szycach w 1931
roku. To wydarzenie postawiło ruch ludowy i wiejskie organizacje
młodzieżowe „Vici” przed trudnym zadaniem obrony własnej szkoły
chłopskiej. Ignacy Solarz wraz z grupą swych słuchaczy, przy
poparciu „Vici”, 4 listopada 1932 roku powołuje Komitet Budowy
Uniwersytetu Ludowego w Gaci Przeworskiej. Budowa ta, prowadzona
w czynie społecznym, była demonstracją społeczno – ideowej siły
moralnej i politycznej chłopów. Umocniło to Ignacego Solarza w
słuszności obranej drogi. Prowadzenie UL w Gaci Przeworskiej
przypada na gorący okres lat trzydziestych: politycznych
strajków chłopskich, wypadków w Nowosielcach, podpisania przez
grupę młodych wiejskich działaczy deklaracji praw młodego
pokolenia Polski, walki klasy robotniczej, której wyrazem były
krwawe wydarzenia w Krakowie, Lwowie, Łodzi, Częstochowie. Idea
działania chłopsko – robotniczego znajduje swe odbicie w
wykładach WUL w Gaci Przeworskiej. Władze sanacyjne coraz
czujniej obserwują działalność Ignacego Solarza i jego placówki.
Wychowankowie WUL za radykalizm zostali skazani na kary
więzienia.
Ignacy Solarz wierny organizacji ZMW RP „Vici” uczestniczy we
władzach związku do 1939 roku. Jest wybitnym ideowym działaczem
ludowym. Włącza się w nurt organizowania spółdzielczości
wiejskiej, wyznając zasadę „pomóżmy sami sobie”.
Współorganizator pierwszej w Polsce Wiejskiej Spółdzielni
Zdrowia w Markowej.
Wychowankowie Uniwersytetu oraz mieszkańcy okolicznych wsi, w
których propagował idee spółdzielczości, nazywali go
„Chrzestnym”.
Ten wybitny Polak, działacz, wychowawca, pedagog, publicysta w
1940 roku zostaje aresztowany w Jarosławiu a następnie
zamordowany w Palmirach pod Warszawą.
Najwyższe odznaczenie za działalność w ZMW, to medal Ignacego
Solarza..
Kalendarium życia i działalności Ignacego Solarza
1891 28 grudnia we wsi Ołpiny w
byłym powiecie jasielskim ( Jasło ) urodził się
Ignacy Solarz; był najstarszym synem z dziewięciorga dzieci
Wojciecha i Katarzyny Solarzów.
1898 – 1904 Uczęszcza kolejno do powszechnej,
dwuklasowej szkoły w Ołpinach i Szerzynach, a następnie do
szkoły powszechnej w Bieczu.
1912 Zdaje egzamin do gimnazjum w
Jaśle, które kończy mając 21 lat.
1913 Zostaje powołany do
obowiązkowej służby wojskowej w armii austriackiej.
1914 – 1916 Uczestniczy w
pierwszej wojnie światowej. Zostaje ranny w rękę i jako
inwalida powraca do rodzinnego domu.
1916 Zaczyna studia rolnicze na
Uniwersytecie Jagiellońskim i kończy je uzyskując dyplom
inżyniera rolnego (1921r.).
1920 W czasie wojny polsko –
radzieckiej zgłasza się jako ochotnik do wojska polskiego, w
którym odbywa służbę do końca wojny. Podejmuje pierwszą
pracę zawodową w Małopolskim Towarzystwie Rolniczym, jako
inżynier rolny na terenie województwa krakowskiego, a
następnie we Lwowie, jako inspektor Kółek Rolniczych na
terenie województw wschodnich.
1922 Zostaje skierowany przez MTR
do pracy pedagogicznej jako dyrektor Żeńskiej Szkoły
Rolniczej w Sąsiadowicach. Po kilku miesiącach wyjeżdża,
jako stypendysta na siedmiomiesięczną praktykę rolniczą do
Danii. Pracuje tam w gospodarstwach chłopskich, w szkole
rolniczej i w mleczarni. W czasie pobytu w Danii poznaje
Grundtvigowskie Uniwersytety Ludowe i staje się ich gorącym
zwolennikiem. Po powrocie z Danii, zaproszony przez Helenę
Radlińską, wykłada przez 2 tygodnie na internatowym kursie w
Irenie pod Dęblinem, zorganizowanym dla młodzieży wiejskiej
przez Centralny Związek Kółek Rolniczych i Centralny Związek
Młodzieży Wiejskiej.
1923 Bierze czynny udział w
dyskusjach nad projektem powołania przez Związek
Nauczycielstwa Szkół Powszechnych – uniwersytetu dla
młodzieży wiejskiej.
1924 Organizację Uniwersytetu
powierzono dr. Eustachemu Nowickiemu, który zapoznał Solarza
z wydanym w tym czasie po polsku dziełem A.H. Hollmana
Uniwersytety Ludowe i duchowe podstawy demokracji. Było to
jedyne dzieło, na podstawie którego uniwersytety ludowe w
Europie Środkowej tworzą własne założenia ideowe, kształty
organizacyjne i programy. Jesienią tego roku Solarz zostaje
powołany na stanowisko dyrektora organizowanego przez
Wydział Oświaty Pozaszkolnej Związku Nauczycielstwa Szkół
Powszechnych – Wiejskiego Uniwersytetu Ludowego w Szycach
pod Krakowem. Solarz formułuje podstawy ideowe Uniwersytetu
Ludowego w artykule pt. Szycka krzywula, zamieszczonym w
Roczniku Sprawozdawczym UL w Szycach za rok 1924/25. W
listopadzie rozpoczyna się pierwszy kurs jesienno-zimowy WUL
w Szycach. Jednocześnie z Solarzem staje do pracy w Szycach
Zofia Michałowska, jako wykładowca literatury i zagadnień
wychowawczych. Prowadzi też zajęcia artystyczne. Będzie ona
jedynym stałym współpracownikiem Solarza przez wszystkie
lata działalności Uniwersytetu.
1925 W lutym odbył się ślub
Ignacego Solarza z Zofią Michałowską. Na Walnym Zjeździe
Delegatów Centralnego Związku Młodzieży Wiejskiej Solarz
zostaje członkiem Prezydium Zarządu Głównego tej
organizacji. Rodzi się córka Solarzów, Jagusia.
1926 Na VIII Walnym Zjeździe CZMW
( 27-28 czerwca ) Solarz zostaje ponownie wybrany na członka
Zarządu Głównego i od 15 sierpnia 1926 do 29 czerwca 1928
pełni obowiązki wiceprezesa. Zakłada w swojej rodzinnej wsi
Ołpiny Spółdzielnię Mleczarską. Po uciążliwych staraniach
doprowadza do przekształcenia pięcioklasowej szkoły
powszechnej w Ołpinach w pełną, siedmioklasową szkołę
powszechną. W czasopiśmie „Polska Oświata Pozaszkolna” oraz
„Siewie” drukuje artykuły o uniwersytetach ludowych,
kulturze ludowej i wychowaniu.
1927 Centralny Związek Młodzieży
Wiejskiej powierza Solarzowi zaszczytną funkcję Starosty
pierwszych ogólnopolskich Dożynek w Spale. W uznaniu zasług
dla ruchu oświatowego na wsi Solarz zostaje udekorowany
orderem „Polonia Restituta”. W imieniu Prezydenta
Rzeczypospolitej dekoracji dokonuje wojewoda kielecki
Korsak. WUL w Szycach odwiedza Prezydent Mościcki.
1928 Na skutek ostrego konfliktu
pomiędzy Centralnym Związkiem Kółek Rolniczych, a Centralnym
Związkiem Młodzieży Wiejskiej Solarz, pełniący funkcję
wiceprezesa CZMW, razem z innymi członkami Prezydium
podpisuje dokumenty zrywające zależność Związku od CZKR i
zapewniające samodzielność organizacji ZMW. Zacieśnia się i
utrwala współdziałanie WUL z powstałym w czerwcu Związkiem
Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici”. Solarz
wyjeżdża na miesięczny kurs języka duńskiego i kultury
duńskiej do Kopenhagi. Rodzi się syn Solarzów Andrzej.
„Polska Oświata Pozaszkolna” ( w n-rze z 4-5 VII 1928 )
drukuje artykuł Solarza pt. Wiejskie Uniwersytety Ludowe
duńskie, szwedzkie i polskie. 25 marca w pierwszym numerze
„Wici”, „ Jednodniówki kół i związków młodzieży” ukazał się
programowy artykuł Solarza pt. Idą Wici. Jako wiceprezes
Związku Głównego CZMW jest Solarz głównym autorem zmian
statutowym na IX Walnym Zjeździe Delegatów ZMW,
przekształcających Związek w samodzielną organizację. Do
końca życia zostaje członkiem Zarządu Głównego „Wici”.
1929 Jeździ z wykładami do kół
młodzieży wiejskiej i robotniczej, do kół stronnictwa
ludowego, do nauczycieli, na liczne kursy, zjazdy i narady.
Wraz z grupą polskich oświatowców bierze udział w światowej
Konferencji Kształcenia Dorosłych w Cambridge, podczas
której wygłasza przemówienie („Polska Oświata Pozaszkolna”
nr 3, 1930 ).
1930 Wyjeżdża z wykładami do
Czechosłowacji, na zaproszenie tamtejszych uniwersytetów
wiejskich. Placówka w Szycach przyjmuje nazwę: „Wiejski
Uniwersytet Ludowy imienia Orkana w Szycach”. Solarz
dojeżdża jako wykładowca do Uniwersytetu Ludowego w
Nałęczowie.
1931 Po siedmiu latach
działalności zostaje zamknięty Uniwersytet Ludowy w Szycach.
Odbyło się w nim 7 kursów żeńskich i 7 męskich. Poza
młodzieżą z całej Polski byli wśród nich górnicy z Polonii
francuskiej, Białorusini, Ukraińcy, Czesi, Słowacy i jeden
Niemiec. Solarzowie otrzymują wypowiedzenie 30 września.
Zostają bez pracy. W październiku na Walnym Zjeździe ZMW „
Wici” przedstawił deklarację ideową Związku. Zostaje
członkiem Ludowego powstałego ze zjednoczenia ( 15 marca )
PSL Wyzwolenie, PSL Piast i Stronnictwa Chłopskiego. Zostaje
prezesem Kieleckiego Związku. Młodzieży Wiejskiej. Prezydium
Zarządu Głównego „Wici” powołuje” Spółdzielnie Rolniczą dla
Prowadzenia Uniwersytetów Wiejskich”.
1932 Jesienią rozpoczyna
działalność Wiejski Uniwersytet Ludowy we wsi Gać koło
Przeworska, pod nazwą: „Wiejski Uniwersytet Orkanowy”.
Uniwersytet ten zorganizowali pochodzący z Gaci byli
wychowankowie Solarza w Szycach, razem z wiciarzami i
ludowcami z Gaci i okolicy. W Szycach działa nadal pod dawną
nazwą prorządowy UL Związku Nauczycielstwa Polskiego.
1933 Z inicjatywy Solarza powstaje
w Gaci „ Spółdzielcza Książnica Gacka”. Solarz opracowuje
statut tej spółdzielni. Na kursie dla przodowników ZMW
„Wici” w Kępie Celejowskiej, trwającym od 2 do 10 lipca,
wygłosił referat pt. Główne czynniki kształtujące duchowość
człowieka wsi.
1934 Przychodzi na świat syn
Solarzów, Wojciech. 3 czerwca Spółdzielnia Rolnicza dla
Prowadzenia Uniwersytetów Wiejskich z inicjatywy Solarza
podejmuje w Gaci budowę własnego Domu Wiejskiego
Uniwersytetu Orkanowego. Budowa ta prowadzona siłami
społecznymi wiciarzy i starszych ludowców z całego kraju
zostaje ukończona w 1937 r. W czasie wyborów do miejscowego
samorządu Solarz zostaje radnym gminy Markowa. Zakłada w
Gaci Spółdzielnię Koszykarską, zrzeszając najbiedniejszych
mieszkańców wsi uprawiających koszykarstwo.
1935 Wyjeżdża do Jugosławii ,
gdzie zapoznaje się z działającymi tam wiejskimi
spółdzielniami zdrowia. W listopadzie powstaje we wsi
Markowa k. Łańcuta pierwsza w kraju Spółdzielnia Zdrowia,
której inicjatorem i współzałożycielem był Solarz.
1936 Słuchacze WUO i młodzież ze
wsi Gać biorą udział w wielkiej manifestacji chłopskiej w
Nowosielcach. Solarz aktywnie uczestniczy w przygotowaniu
petycji do władz.
1937 W marcu odbywa się w Łowiczu
konferencja oświatowa, na której Solarz wygłasza programowy
referat pt. Na czym polega ludowość Wiejskiego Uniwersytetu
Ludowego ( W: „WU Ludowe w Polsce, Biuletyn konferencji
oświatowej poświęconej sprawie uniwersytetów ludowych”,
Warszawa 1938 ). Z inicjatywy Solarza przy współudziale
Piotra Świetlika powstaje Spółdzielnia Drzewna
„Współdziałanie Chłopskie”, działająca na terenie siedmiu
powiatów ziemi rzeszowskiej, z siedzibą w Żołyni. Na
zjeździe Okręgowym Spółdzielni Rolniczych we Lwowie Solarz
zostaje zmuszony do opuszczenia sali pod zarzutem
komunistycznych przekonań. Wraz z nim odchodzi znaczna część
zebranych. Solarz zbiera dokumenty o dokonanych przez
policję i wojsko aktach terroru we wsiach Małopolski po
strajkach w 1937 roku i podejmuje interwencję na Zamku u
Prezydenta Mościckiego. Dokumenty przynoszą mu chłopi
konspiracyjnie, w nocy , śledzeni przez policję, która miała
nie dopuścić do interwencji Solarza. Przewiezienie
dokumentów do Warszawy ułatwi Solarzowi generał Michał
Karaszkiewicz-Tokarzewski. Ukazuje się praca Solarza Wiejski
Uniwersytet Orkanowy. Cel i program Jest to najpełniejsze
przedstawienie zasad ideowych i form pracy w uniwersytetach
ludowych w Polsce. Na zjeździe Spółdzielni Spożywców
„Społem” okręgu rzeszowskiego zostaje prezesem Rady
Okręgowej.
1938 Wydaje broszurę pt.
Spółdzielnia Zdrowia. ( Nakładem Związku Spółdzielni
Rolniczych i Zarobkowo – Gospodarczych RP, Warszawa 1938.).
Zostaje członkiem Rady Nadzorczej Związku Spółdzielni
Spożywców „Społem”. W styczniu, przy czynnym udziale Solarza
powstaje w Gaci Spółdzielnia Spożywców „Chłop”, która
odegrała ważną rolę w rozwoju życia gospodarczego i
społecznego wsi i okolicy. Z inicjatywy Solarza gacanie
zakładają Towarzystwo Domu Spółdzielczego, która skupia
działalność inwestycyjną wszystkich miejscowych placówek
spółdzielczych. Otwarto z inspiracji Solarzów i Ciekotów (
inż. Hanna i dr Władysław Ciekotowie ze Spółdzielni Zdrowia
w Markowej) jeden z pierwszych w kraju dzieciniec letni w
Gaci.
1939 Ogólnopolski zjazd Związku
Spożywców „Społem” zmienia swój statut zgodnie z postulatami
Solarza, zapewniającymi bardziej demokratyczne stosunki w
spółdzielczości. Na IV Kongresie Pedagogicznym ZNP w
Warszawie Solarz wygłasza referat pt. „Szkoła wobec
problemów wsi i warstwy chłopskiej” ( Głos Nauczycielski nr
36 z 4 IV 1939 r.). Po wybuchu wojny we wrześniu udaje się
razem z chłopami z Gaci i okolicznych wsi na wschód, dla
włączenia się w zamierzoną walkę obronną. Po zajęciu ziem
wschodnich przez Związek Radziecki i upadku nadziei na opór
wraca na Gacką Górkę. Bezpośrednio po powrocie zza Sanu, w
październiku, w budynku Uniwersytetu odbyło się pierwsze
zebranie konspiracyjne pod przewodnictwem Solarza. Solarz
wyjeżdża do Warszawy dla nawiązania łączności z przywódcami
ruchu ludowego i spółdzielczego. Spotyka się z Maciejem
Ratajem i prezesem „Społem”, profesorem Marianem Rapackim.
Solarzowie odwiedzają w więzieniu rzeszowskim Wincentego
Witosa. W październiku Solarz zostaje kierownikiem Oddziału
Związku Spółdzielni Spożywców „Społem” w Rzeszowie.
Podejmuje organizację Oddziału zniszczonego przez Niemcy.
1940 W początkach stycznia gestapowcy przeprowadzają rewizję na Gackiej Górce i zostawiają wezwanie do stawienia się Solarza w Jarosławiu na gestapo. 15 stycznia Solarz upewniwszy się, że mimo licznych przesłuchań nie zdarzają się aresztowania, zgłasza się do gestapo w Jarosławiu i zostaje aresztowany. Z więzienia pisze listy–grypsy do przyjaciół, spółdzielców i mieszkańców Gaci. W drugiej połowie lutego zostaje wywieziony do więzienia mokotowskiego w Warszawie. Dalszy Jego los jest nieznany. Na cmentarzu w Palmirach na jednej z bezimiennych mogił, obok mogił Macieja Rataja i Jędrzeja Cierniaka, jest tabliczka z napisem IGNACY SOLARZ. To Jego symboliczna mogiła.
Opracował Z. Kiszka (wg danych T. Plicha)
Ignacy Solarz
ur. 28 grudnia 1891 Ołpiny
zm. 1940 Palmiry